Analiza wybranych cech fonetycznych i morfologicznych występujących w polskich pieśniach ludowych z Wileńszczyzny

Santrauka

Artykuł jest poświęcony analizie wybranych cech fonetycznych i morfologicznych, które występują w materiale polskiego folkloru pieśniowego Wileńszczyzny. Ekscerpcja pieśni prowadzona była pod kątem zawartości materiału kresowego. Przykłady wyekscerpowano z tekstów „Pieśni Wileńszczyzny” wydanych przez Jana Mincewicza, materiałów pozyskanych z Archiwum Instytutu Literatury Litewskiej i Folkloru w Wilnie oraz z nagrań własnych autorki. W oparciu o publikacje dialektologiczne (Turska, Kurzowa, Grek-Pabisowa, Sawaniewska-Mochowa, Rieger i inne) zbadano występowanie cech specyficznych dla polszczyzny północnokresowej w polskich pieśniach ludowych Wileńszczyzny.
W pierwszej części poddano analizie cechy fonetyczne z zakresu wokalizmu (akanie, pochylenie nieakcentowanego e, tj. jego podwyższenie i zwężenie do samogłoski i/y, odnosowienie ą w wygłosie, zjawisko labializacji o w wygłosie) i konsonantyzmu, m.in. s’liedzikowanie i mieszanie spółgłosek szumiących (š, ž, č), szumiących palatalnych (š’, ž’, č’), ciszących (ś, ź, ć) i syczących (s, z, c).
Natomiast druga część artykułu zawiera analizę zjawisk morfologicznych (fleksyjnych i słowotwórczych) występujących w polskich pieśniach ludowych, znanych i śpiewanych na Wileńszczyźnie. Omówione zostało zjawisko zmiany rodzaju gramatycznego rzeczownika, osobliwości występujące w odmianie czasownika oraz występowanie sufiksa -uk. Konkludując – na podstawie analizy fonetyki i morfologii można stwierdzić, że język polskich pieśni ludowych, znanych i śpiewanych na Wileńszczyźnie, zachował wiele cech gwarowych, właściwych dla dialektu północnokresowego.

Vilniaus krašto lenkų liaudies dainų pasirinktinų fonetinių ir morfologinių savybių analizė
Straipsnyje analizuojamos pasirinktos fonetinės ir morfologinės savybės, aptinkamos Vilniaus regiono lenkų liaudies dainų tekstuose. Pavyzdžiai paimti iš Jano Mincewicziaus knygos „Vilniaus krašto dainos“ („Pieśni Wileńszczyzny”) tekstų. Medžiaga gauta iš Lietuvių literatūros ir tautosakos instituto Vilniuje archyvo, panaudoti pačios autorės įrašai. Remiantis dialektologijos publikacijomis (Z. Kurzowa, I. Grek-Pabisowa, Z. Sawaniewska-Mochowa, J. Rieger ir kitomis) buvo tiriami specifiniai šiaurinio Lietuvos pasienio lenkų kalbos ypatumai Vilniaus krašto lenkų liaudies dainose. Lenkų bendruomenė yra dinamiška grupė, puoselėjanti savo kultūrą, kalbą ir papročius.
Pirmoje straipsnio dalyje analizuojamos fonetinės garsų ypatybės, susijusios su balsių ir priebalsių sistema. Antroji dalis skirta morfologiniams bruožams (kaitybai ir darybai), aptinkamiems Vilniaus regiono lenkų liaudies dainose. Aptariama daiktavardžio giminės kaita, veiksmažodžio vienaskaitos ypatumai, priesaga -uk. Tiriamosios srities dialektų struktūra puikiai išsaugota. Tai patvirtina tipiškų bruožų dažnumas Vilniaus srityje.
Apibendrinant galima teigti, kad remiantis fonetika ir morfologija, lenkų liaudies dainose (žinomose ir dainuojamose Vilniuje) išlaikyta daug dialekto bruožų, tipiškų šiauriniam pasieniui.
REIKŠMINIAI ŽODŽIAI: liaudies dainos, fonetika, kaityba, žodžių daryba, pasienio ruožo dialektas, Vilniaus regionas.