Wyznaczniki regionalizmu w zbiorze opowiadań Heleny Romer-Ochenkowskiej Tutejsi (1931)

Santrauka

Obiektem badań jest zbiór opowiadań Heleny Romer-Ochenkowskiej (1875–1947) Tutejsi (Warszawa 1931). Jest to trzeci z kolei cykl opowiadań znanej wileńskiej pisarki, poetki i publicystki, który został poświęcony tematyce regionalistycznej. Bohaterami opowiadań są rdzenni mieszkańcy pogranicza litewsko-białoruskiego, ludzie różnych narodowości (Polacy, Białorusini, Litwini, Żydzi) i różnego pochodzenia (zamożna i uboga szlachta, chłopi, urzędnicy). Akcja opowiadań toczy się w latach I wojny światowej oraz w dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy część terenów litewsko-białoruskich znalazło się w obrębie II Rzeczypospolitej. Rdzenni mieszkańcy pogranicza zostali ukazani w opozycji do “obcych” – niemieckich żołnierzy oraz dawnych  rosyjskich urzędników i duchownych. Najważniejszym wyznacznikiem regionalizmu na przykładzie zbioru opowiadań Tutejsi jest odrębność językowa, widoczna w narracji autorskiej oraz w zindywidualizowanym języku bohaterów. W języku bohaterów występują regionalizmy i dialektyzmy typowe dla polszczyzny północno-kresowej. Na podstawie metodologii językoznawstwa kognitywnego autorzy artykułu wyróżnili też kilka innych konceptów, które charakteryzują regionalizm, są to: terytorium/ patriotyzm lokalny; krajobraz; zwyczaje/obyczaje/tradycje; zabawy/ pieśni; stroje. Wyniki badań potwierdzają słuszność opinii naukowców o tym, że ludzie pogranicza mają tendencję do deklarowania “tutejszości”, zachowują poczucie własnej odrębności.

Regionalizmo determinantai Helenos Romer-Ochenkowskos Tutejsi apsakymų rinkinyje (1931)

Tyrimo objektas – Helenos Romer-Ochenkowskos (1875–1947) apsakymų rinkinys Tutejsi (Varšuva 1931). Tai trečioji žymios Vilniaus rašytojos, poetės ir žurnalistės apsakymų serija regionalizmo tematika. Pasakojimų veikėjai – vietiniai Lietuvos ir Baltarusijos pasienio gyventojai, įvairių tautybių (lenkų, baltarusių, lietuvių, žydų) ir įvairių socialinių sluoksnių atstovai (turtingi ir neturtingi bajorai, valstiečiai, valdininkai). Veiksmas vyksta Pirmojo pasaulinio karo metais ir tarpukariu, kai dalis Lietuvos ir Baltarusijos teritorijų tapo Antrosios Lenkijos Respublikos dalimi. Vietiniai pasienio gyventojai yra rodomi priešprieša „svetimiesiems“ – vokiečių kariams ir buvusiems Rusijos pareigūnams bei dvasininkams. Tutejsi apsakymų ciklo analizė rodo, kad svarbiausias regioniškumą lemiantis veiksnys yra kalbinis išskirtinumas. Herojų kalboje yra regionalizmų ir dialektizmų, būdingų Šiaurės pasienio lenkų kalbai. Remdamiesi kognityvinės kalbotyros metodika, straipsnio autoriai išskyrė keletą kitų regionalizmui būdingų sąvokų, tokių kaip: lokali teritorija / patriotizmas; kraštovaizdis; papročiai / tradicijos; žaidimai / dainos; kostiumai. Tyrimo rezultatai patvirtina mokslininkų nuomonės, kad pasienio gyventojai linkę deklaruotis „vietiniais“ ir išlaikyti savo atskirumo jausmą, teisingumą.

Reikšminiai žodžiai: regionalizmas, Helena Romer-Ochenkowska, vietiškumas, XX a.