Straipsnio objektas – Broniaus Radzevičiaus novelių rinktinė „Link Debesijos“. Lietuvių prozininko novelės analizuojamos remiantis rusų literatūrologo Michailo Bachtino transgrediencijos teorija. Ši teorija vertinama kaip teorinis kompromisas, leidžiantis sujungti tradicinės, subjektyvumą ginančios kritikos nuostatas su postmodernia autoriaus mirties idėja. Teorinėje straipsnio dalyje pristatoma M. Bachtino transgrediencijos teorija, aktualizuojama žmogaus kaip patirties visumos idėja, apibūdinamas bachtiniškasis estetinės žiūros iš tos patirties kūrimo kelias. Daugiausia gilinamasi į rusų mokslininko autoriaus ir herojaus santykį, apibrėžiamos transgrediencijos, išoriškumo, vidinio pasaulio kategorijos, įvardijamos transgrediencijos sąlygos ir jos pažeidimo situacijos. Analizuojant B. Radzevičiaus kūrinius, tiriama, kaip juose skleidžiasi transgrediencija, kaip meninės visumos kūrimo procese dalyvauja autorius, kokių transgrediencijos pažeidimų galima rasti Radzevičiaus novelėse. Sąmoningai pasirenkama Radzevičiaus proza, kurioje itin intensyviai koreliuoja kalbos ir patirties impulsai. Manoma, kad transgrediencijos teoriją geriausia perteikti taikant ją tų autorių tekstams, kurie ne tik sulydo patirtį ir kalbą, bet ir jaučia patirties reprezentavimo kalba ribas. Radzevičius yra vienas tokių autorių, tačiau dažnai, susižavėję jo kalbos valdymo talentu, kritikai nepastebi, kad tekstas, kaip kalbos dėsnių valdoma struktūra, ima sakyti daugiau nei autorius norėjo. Tyrime parodoma, kad šalia novelių, kur transgrediencija pasiekiama, Radzevičiaus rinktinėje „Link Debesijos“ dažnai galime aptikti situacijas, kai autorius nesuvaldo savo intencijų bei patirties: jis arba kalbą paleidžia stichiškai tekėti patyrimų trajektorijomis, arba kalbėjimui nori suteikti iš anksto numatytą prasmę.
Zasada niewspółobecności w zbiorze nowel Broniusa Radzevičiusa Link Debesijos
Przedmiotem artykułu jest analiza zbioru nowel litewskiego prozaika Broniusa Radzevičiusa Link Debesijos (W stronę Debesiji), przeprowadzona w oparciu o teorię niewspółobecności rosyjskiego literaturoznawcy Michaiła Bachtina. Teoria ta jest traktowana jako teoretyczny kompromis, pozwalający połączyć założenia tradycyjnej krytyki broniącej subiektywizmu z postmodernistyczną ideą śmierci autora. Świadomie wybrano prozę Radzevičiusa, w której istnieje bardzo wyraźna korelacja między językiem i doświadczeniem. Uważa się, że teorię niewspółobecności najlepiej przedstawić na przykładzie tekstów tych autorów, którzy nie tylko nierozerwalnie stapiają w jedno doświadczenie i język, ale też wyczuwają granice przekazywania doświadczenia za pomocą języka. W części teoretycznej artykułu przedstawiono teorię niewspółobecności M. Bachtina, przywołano ideę człowieka jako całości doświadczenia, określono bachtinowską zasadę tworzenia wartości estetycznej w odniesieniu do tego doświadczenia. Najwięcej uwagi poświęcono analizie relacji między autorem i bohaterem, określono kategorie niewspółobecności, świata zewnętrznego i wewnętrznego, omówiono warunki występowanianiewspółobecności oraz sytuacje związane z jej naruszeniem. Dokonując analizy utworów B. Radzevičiusa, zbadano formy występowania zasady niewspółobecności, udziału autora w procesie tworzenia całości artystycznej oraz naruszenia zasady niewspółobecności w analizowanych nowelach. Najpierw dokonano rozbioru nowel stanowiących spójną całość artystyczną, następnie omówiono utwory, w których zabrakło artystycznego wykończenia.
SŁOWA KLUCZOWE: Michaił Bachtin, Bronius Radzevičius, autor, bohater, estetyczny punkt widzenia, niewspółobecność (transgrediencja, egzotopia), całość artystyczna.