Jeden z najwybitniejszych powieściopisarzy epoki pozytywizmu, pierwszy polski laureat Nagrody Nobla (1905) Henryk Sienkiewicz (1846–1916) jest kojarzony z Litwą. Na jego związki z tym krajem wskazuje pseudonim Litwos, a także powszechnie znany fakt jego małżeństwa z „Litwinką” (w sensie historycznym) Marią Szetkiewiczówną, pochodzącą z Hanuszyszek w powiecie trockim. Badacze literatury i czytelnicy doskonale pamiętają sugestywny obraz litewskiej Laudy utrwalony w powieści Sienkiewicza Potop i w niektórych jego nowelach (np. Dzwonnik).
O kontaktach pisarza z Litwą wspominał w latach 50. XX wieku Julian Krzyżanowski w swojej pracy Henryk Sienkiewicz. Kalendarz życia i twórczości. Kolejne wzmianki na ten temat pojawiły się dopiero pod koniec lat 90. Można tu wymienić artykuł Marii Bokszczanin Związki Sienkiewicza z Wilnem i Wileńszczyzną (1994) oraz monografię Tadeusza Żabskiego Sienkiewicz (1999). Sienkiewiczowskiej Laudzie i samemu pisarzowi sporo miejsca poświęcił też inny noblista, Czesław Miłosz, w swoich utworach poetyckich i esejach. Temat ten nie został jednak wyczerpany. Dopiero w XXI wieku, prawie sto lat po śmierci Sienkiewicza, udało się uściślić pewne szczegóły z jego życiorysu, a nawet obalić niektóre stereotypy, m.in. dotyczące jego rzekomych wizyt na Litwie. Najnowsze opracowania autorstwa Tadeusza Bujnickiego i Andrzeja Rataja pozwalają na nowo spojrzeć na kwestię związku polskiego noblisty z Litwą.
Žinomos ir nežinomos Henryko Sienkiewicziaus sąsajos su Lietuva
Vienas ryškiausių pozityvizmo epochos rašytojų, pirmasis lenkų Nobelio premijos laureatas (1905) Henrykas Sienkiewiczius siejamas su Lietuva. Jo ryšius su šia šalimi liudija „Litwos“ slapyvardis. Plačiai žinomas faktas, kad jis vedė „lietuvaitę“(istorine prasme) Maria Szetkiewicz, kilusią iš Trakų apskrityje esančio Onuškių dvaro. Literatūros kritikai ir rašytojai gerai prisimena puikų Liaudos regiono įvaizdį, pavaizduotą romane Potop (Tvanas) ir kai kuriose novelėse (pvz., Dzwonnik (Varpininkas)).
Rašytojo sąsajas su Lietuvą praėjus amžiams XX a. ketvirtame dešimtmetyje aprašė Janas Krzyżanowskis knygoje Henryk Sienkiewicz. Kalendarz życia i twórczości (Henrykas Sienkiewiczius. Gyvenimo ir kūrybos kalendorius). Ši tema buvo tęsiama XX a. pabaigoje. Iš svarbiausių darbų galima paminėti Marijos Bokszczanin straipsnį Związki Sienkiewicza z Wilnem i Wileńszczyzną (Sienkiewicziaus sąsajos su Vilniumi ir Vilniaus kraštu) (1994) ir Tadeuszo Żabskio monografiją Sienkiewicz (1999). Kitas Nobelio premijos laureatas Czesławas Miłoszas taip pat daug dėmesio skyrė Sienkiewicziaus Liaudai ir pačiam rašytojui. Tačiau ši tema nebuvo iki galo išnagrinėta. Tik XXI amžiuje, praėjus beveik šimtui metų po Sienkiewicziaus mirties, buvo galima išsiaiškinti tam tikras jo biografijos detales ir netgi paneigti kai kuriuos stereotipus, pavyzdžiui, dėl jo tariamų apsilankymų Lietuvoje. Naujausi T. Bujnickio ir A. Ratajo tyrimai leidžia iš naujo pažvelgti į lenkų Nobelio premijos laureato sąsajas su Lietuva.
Reikšminiai žodžiai: Henryk Sienkiewicz, Lietuva lenkų literatūroje, tarpkultūriniai ryšiai, XIX–XXI a.